"Pokonkursowa wystawa szopek krakowskich w Muzeum Krakowa"

W Krakowie od około 80 lat jest kultywowana piękna, świąteczna tradycja, odbywa się tu bowiem konkurs szopek krakowskich. Tradycja ma swoje korzenie w minionych wiekach, zaś sam konkurs odbywa się co roku od 1937 roku, z jedyną przerwą w latach 1939-1945. 

Pierwszą szopkę na świecie zawdzięczamy św. Franciszkowi z Asyżu, który w grocie, obok żywych zwierząt, ustawił żłobek. Było to w Greccio, w 1223 roku. Również wtedy odprawiono przy żłobku pierwszą pasterkę. Od tej pory franciszkanie zaczęli rozpowszechniać motyw żłobka, umieszczając go co roku w okolicy Świąt w kościołach oraz odprawiając pasterkę. 

W XVII i XVIII wieku swój rozkwit przeżywały jasełka, które przedstawiano w kościołach, wokół stajenki betlejemskiej. Jednak ze względu na to, że uzyskały one trochę świecki charakter, kościół zabronił ich przedstawiania w świątyniach w XVIII wieku i wtedy narodził się kolejny pomysł obnośnych jasełek. Tworzono tzw. betlejemki, czyli obnośne szopki, które służyły do przedstawiania jasełek na ulicach i podczas chodzenia po kolędzie. Powstawały wówczas dwa rodzaje szopek, małe, bez scen lalkowych, które były sprzedawane w Sukiennicach jako pamiątki oraz duże szopki, nawet 3 metrowe, które służyły do organizowania jasełek. 

W czasie I wojny światowej zwyczaj jasełek i szopki krakowskiej prawie zanikł, a żeby go uratować dr Jerzy Dobrzycki zaproponował w 1937 roku organizowanie konkursu na najpiękniejszą szopkę krakowską. Zwyczaj szczęśliwie przetrwał aż do naszych czasów i dziś możemy co roku, najpierw w pierwszy czwartek grudnia, podziwiać wszystkie tegoroczne szopki na schodach pomnika Adama Mickiewicza w Rynku, a później aż do końca lutego na wystawie w Pałacu Krzysztofory w Rynku, w którym mieści się Muzeum Krakowa, które właśnie zajmuje się organizacją tego konkursu. Szopki są różnorodne, niektóre są bardzo skomplikowane, i np. z ruchomymi lalkami i elektrycznym oświetleniem, a nawet z grającą pozytywką, zaś niektóre są prostsze. Niektóre szopki powstają kilka miesięcy lub nawet kilka lat. W konkursie mogą brać udział wszyscy, i profesjonaliści i amatorzy, nawet dzieci, z Krakowa, z całej Polski a nawet z zagranicy. 

                                                  Szopki krakowskie w Pałacu Krzysztofory, 

                                                                  w Muzeum Krakowa

Uczta u Wierzynka, czyli słynne przyjęcie zorganizowane przez krakowską radę miejską i Mikołaja Wierzynka, w trakcie spotkania europejskich monarchów i książąt  w dniach 22-27 września 1364 roku, w Krakowie. Przyjęcie zorganizowano z inicjatywy króla Polski Kazimierza Wielkiego. Tę wystawną ucztę opisał w swojej kronice Jan Długosz.

                                                  Stajenka Betlejemska na jednej z szopek...

                                                    Na jednej wieży widnieje herb Krakowa 

                                                     a na drugiej Orzeł Biały, Godło Polski.

                Lajkonik zwany także Tatarzynem to postać legendarna, związana z historycznymi wydarzeniami z 1287 roku. Wówczas pod Kraków, koło wsi Zwierzyniec, zakradli się Tatarzy, którzy chcieli z samego rana zaatakować mieszkańców miasta. Jednak poprzedniego wieczora dostrzegli ich flisacy, zwani również włóczkami i urządzili napaść na śpiących Tatarów. A nad ranem przebrani w stroje Tatarów, na ich koniach wjechali do miasta, początkowo budząc grozę wśród mieszkańców, która jednak szybko przerodziła się w radość i wdzięczność dla nich:) Tak powstał zwyczaj w Krakowie, kultywowany do dziś, że w każdy czwartek po Bożym Ciele do krakowskiego Rynku od wsi Zwierzyniec, wjeżdża Lajkonik i rozdaje ciosy buławą zgromadzonemu tłumowi, na szczęście:))

                                                                  Kolejny Lajkonik:)

Co przedstawia szopka krakowska? Taka szopka składa się z budowli krakowskich, pośród których jest umieszczony żłobek i postaci Matki Bożej, świętego Józefa i małego Jezuska. Mogą im towarzyszyć aniołowie czy pasterze lub Trzej Królowie. Zazwyczaj szopka ma dwie bądź trzy wieże i jest zbudowana symetrycznie, np. może być w niej umieszczana wyższa wieża Bazyliki Mariackiej, ta z której rozlega się hejnał krakowski, np. z trębaczem. Mogą to być też wieże katedry wawelskiej lub wieża ratuszowa. Często przewija się też kopuła kaplicy Zygmuntowskiej z Zamku na Wawelu. Można też odnaleźć Barbakan, Bramę Floriańską, czy Sukiennice oraz różne kamienice i pałace krakowskie. Można też ujrzeć sceny z postaciami legendarnymi czy historycznymi np. Ucztę u Wierzynka, Lajkonika, królów czy bohaterów narodowych. Postaci mogą być też ubrane w stroje krakowskie albo góralskie. Można też znaleźć na budowlach elementy patriotyczne, np. Orzeł Biały, biało-czerwone flagi i symbole Krakowa: herb miasta - mur z trzema wieżami i orłem w otwartej bramie, i biało-niebieskie flagi. Wszystko to robi naprawdę wspaniałe wrażenie. 

Warto dodać, że szopkarstwo krakowskie, jako zjawisko niematerialnego dziedzictwa zostało w 2014 roku wpisane na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, a od 2018 roku na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO. 

Tradycja wykonywania szopek jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, przez mistrzów podczas pokazów i warsztatów. 

Ania.

Źródło - Foldery autorstwa Małgorzaty Niechaj pt. "Szopka Krakowska" i "Szopkarstwo Niematerialne Krakowskie Dziedzictwo", wydane przez Muzeum Krakowa.