Biblioterapia: Przegląd wybranych materiałów biblioterapeutycznych - Scenariusze zajęć biblioterapeutycznych

1. Widzowska-Pasiak A. Program biblioterapeutyczny – oswajanie starszaków. „Poradnik Bibliotekarza” 2009, nr 2 (707), s. 35-39.

Program biblioterapeutyczny – oswajanie starszaków przedstawia scenariusze zajęć biblioterapeutycznych do wykorzystania w pracy z dziećmi przedszkolnymi. Autorka opisuje zajęcia wykorzystujące, jako podstawę zabawy, popularne teksty literackie oraz techniki dramowe, rozmowę, zajęcia plastyczne i dyskusje w celu zintegrowania uczestników zabawy oraz nabycia przez nich śmiałości i pewności siebie. Zajęcia przedstawiają reguły zachowania wobec zwierząt, sposoby na pokonanie lęku separacyjnego oraz pokazują zasady bezpiecznej jazdy pociągiem.

2. Pietrzykowska L. Komputer nie jest realnym światem. Scenariusz zajęć z elementami biblioterapii w klasie piątej z zastosowaniem komputera. „Poradnik Bibliotekarza” 2008, nr 5 (698), s. 31-32.

Celem zajęć jest zasygnalizowanie uczniowi, jakie następstwa niesie ze sobą zbyt długie korzystanie z komputera, przekonanie go, że komputer nie jest realnym światem, ale przydatnym narzędziem pracy, zmiana postawy wobec książki i czytania, samodzielne czytanie ze zrozumieniem, uświadomienie znaczenia przyjaźni oraz ćwiczenie spostrzegawczości. Zajęcia przewidują formy pracy: zbiorową, zespołową lub indywidualną. Posłużono się metodami: zabawa, pogadanka, „burza mózgów”, drama, praktyczna praca z komputerem. Ćwiczenia wstępne przewidują zabawę „Ludzie do ludzi” (uczestnicy stoją w parach i wykonują ćwiczenia „ręka do ręki, noga do nogi”, na słowa prowadzącego „ludzie do ludzi” zmieniają się w parach; jeśli ktoś nie znajdzie pary zajmuje miejsce prowadzącego), „Rób tak, nie rób tak”(uczniowie powtarzają ruchy prowadzącego, na słowa „nie rób tak” stoją nieruchomo, jeśli ktoś się pomyli zajmuje miejsce prowadzącego). Ćwiczenia kończą się refleksjami na temat postępowania i zachowania ludzi, wbrew temu, co jest dla nich dobre. Uczestnicy czytają tekst „Gra” na podstawie opowiadania Marka Gorczyka (opublikowany jako załącznik nr 1 do opisywanego artykułu – historia chłopca, który z powodu poświęcania czasu grom komputerowym nieomal nie traci swoich przyjaciół; po ich wizycie chłopiec zrozumiał, że ważniejsze są prawdziwe relacje przyjacielskie w realnym świecie niż gra komputerowa), po czym przy pomocy metody zwanej „Słoneczko” próbują zinterpretować postawę głównego bohatera, przyklejają na tablicy karteczki z własnymi opiniami. Następnie uczniowie przygotowują scenki dramowe na temat „Co by się stało z Martinem, gdyby nie przyjaźń jego kolegów”, wymyślają inne zakończenia opowiadania, prezentują scenki, po czym opracowują ulotki reklamowe zawierające „Dekalog gracza komputerowego”, które rozdają kolegom z innych klas, po skończeniu zajęć. Na zakończenie uczestnicy prowadzą zabawę „Iskierka” – trzymają się za ręce, prowadząca ściskając dłoń sąsiada wypowiada następujące sowa: „Iskierkę przyjaźni puszczam w krąg, niech wróci do mych rąk”; każda osoba robi podobny gest w stronę następnej.

3. Gajek G. Na niepowodzenia w szkole – magiczna moc bajkoterapii. Scenariusz zajęć z wykorzystaniem „Bajki o mróweczce” Marii Molickiej. „Biblioteka w Szkole” 2008, nr 5, s. 15-16.

Adresatami zajęć są uczniowie o niskiej samoocenie, niedoceniający własnych osiągnięć, przeżywający lęk przed niepowodzeniami w szkole, uciekający się do agresji słownej i fizycznej. Cele realizowane za pomocą scenariusza to: kształtowanie poczucia własnej wartości, motywowanie do podejmowania decyzji, akceptowanie swoich sukcesów i porażek, kształtowanie umiejętności pracy w zespole. Wykorzystano metody takie jak zabawy integrujące, rozmowy, drama i zabawy z luką. Zajęcia należy rozpocząć od ćwiczeń integrujących przy dźwiękach muzyki z filmu „Król Lew”. Dzieci stoją w kręgu, przedstawiają się i wykonują zabawne pozy, które następna osoba w kręgu powtarza. Wymyślają krótkie baśniowe historyjki z udziałem swoich maskotek oraz jedną wspólną. Opisują zwierzątko, które, ich zdaniem, przypominają, gdy są pełni negatywnych emocji. Następnie odgrywają między sobą krótkie scenki ze znanych baśni, zadaniem grupy jest odgadnięcie jaka to opowieść. Kolejnym etapem pracy z dziećmi jest zapoznanie się z opowiadaniem Marii Molickiej „Bajka o mróweczce” (Molicka M. Bajka o mróweczce. W: Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Poznań 2002. ISBN 8372780412). Bajka kształtuje pozytywne cechy, pomaga w zaakceptowaniu siebie, docenieniu osiągnięć własnych i innych osób, kształtuje empatię. Prowadzący omawia bajkę, zadaje uczestnikom pytania dotyczące postawy, uczuć, zachowania mróweczki oraz jej otoczenia. Następnie uczniowie odgrywają dwie dramy. Pierwsza scenka powinna być na temat bezsilności mróweczki, zaś druga może opowiadać o jej bohaterskiej postawie. Uczestnicy po odegraniu ról rozmawiają o tym, co czuli podczas dramy, próbują zrozumieć jak źle jest być osobą odrzuconą i bezsilną oraz opowiadają o swoich odczuciach dotyczących osoby zauważonej, odważnej i podziwianej. Na zakończenie każdy uczeń pisze na kartce „Deklarację człowieka, który zna swoją wartość”, która brzmi następująco: „Znam swoją .......... Cieszę się ze .........., z godnością przyjmuję ............. ............... siebie, ................. swoje osiągnięcia. Jestem ........... każdego dnia.”, uzupełniając miejsca wykropkowane wyrazami: wartość, zwycięstwa, porażkę, akceptuję, doceniam, bohaterem. Następuje ocena zajęć – uczniowie zadowoleni z przebiegu podnoszą do góry czerwone mrówki z papieru, średnio zadowoleni – niebieskie, a niezadowoleni żółte.

4. Gajek G. Haiku – słowa motyle, słowa – kropelki rosy, słowa – szum strumyka. Przykład poezjoterapii. „Biblioteka w Szkole” 2008, nr 4, s. 13-14.

Haiku – słowa motyle, słowa – kropelki rosy, słowa – szum strumyka. Przykład poezjo terapii to scenariusz zajęć adresowanych do uczniów potencjalnie twórczych, ale niechętnych do działania, przeżywających lęk przed wystąpieniami publicznymi, zamkniętych w sobie, nie współpracujących z grupą. Ich celem jest uświadomienie sobie własnych leków przez wychowanków, wyrażenie emocji poprzez haiku (rodzaj wiersza), ukazanie radości tworzenia oraz wpojenie przekonania, że każdy ma prawo do sukcesu, jak również do porażki. Wykorzystano metody: zabawy integrujące, mini wykład o haiku, wizualizację i rozmowę. Omówiono przeprowadzenie uczniów przez etapy tworzenia haiku.

5. Gajek G. Książka prostuje kręte ścieżki życia. Program biblioterapeutyczny dla uczniów klas V i VI szkoły podstawowej. „Biblioteka w Szkole” 2008, nr 4, s. 10-12.

Program biblioterapeutyczny pt. „Książka prostuje kręte ścieżki życia” poszerza ofertę edukacyjną szkoły i pomaga wyrównać szanse edukacyjne dzieci i młodzieży z rodzin uboższych i niewydolnych wychowawczo. Program przeznaczony dla uczniów klas V i VI, przewiduje zajęcia dla dwóch grup uczestników: uczniów potencjalnie twórczych oraz uczniów używających przemocy słownej i fizycznej. Czas realizacji przedsięwzięcia to jeden rok, zajęcia odbywają się co tydzień, trwają 60 minut. Program może być wykorzystany przez polonistów, wychowawców, terapeutów, pedagogów, bibliotekarzy i opiekunów świetlic szkolnych; ma na celu zmianę postaw i zachowań wychowanków wobec wyżej wymienionych problemów. Metody i techniki pracy przewidywane przez scenariusze to m.in. głośne czytanie, odgrywanie dramy, zabawy integrujące, mini trening wzmacniający poczucie tożsamości, techniki wizualizacyjne, techniki twórczego myślenia, inscenizacje, warsztaty plastyczno-literackie. Pierwszym cyklem biblioterapii są zajęcia integracyjne: „Poznajmy się”, które przewidują tworzenie własnego totemu, grę integracyjną „śpiewający Jasiu” oraz zabawy, mające na celu poznanie swych mocnych i słabych stron. Następne zajęcia to „Biblioteka i książka – lekarstwa dla umysłu”, na których wychowankowie zapoznają się z wierszem Edwarda Szymańskiego „Książka”, rozmawiają o swoich ulubionych lekturach, zastanawiają się gdzie można uzyskać informacje na temat książek, rozmawiają o terapeutycznej roli biblioteki szkolnej. Cykl pt. „Jestem kowalem własnego losu – wzmacniam poczucie własnej wartości” zakłada rozmowy o dzieciństwie, pochodzeniu rodzinnym, ulubionych lekturach. Wychowankowie malują plakaty przedstawiające zwycięstwo nad negatywnymi uczuciami. Następne zajęcia „W świątecznym, radosnym nastroju – jestem aktorem na deskach teatru uczuć i wyobraźni” przewidują przygotowanie dramy na podstawie tekstu terapeutycznego – baśni Andersena „Dziewczynka z zapałkami”. Cykl „Agresji werbalnej i fizycznej mówię NIE. Jestem asertywny i empatyczny” jest przeznaczony dla dzieci używających agresji słownej i fizycznej. Zakłada rozmowę na temat bohatera „Chłopców z placu broni” Nemeczka, dyskusję na temat portretu agresora i ofiary, omówienie fragmentu „Ani z Zielonego Wzgórza”, dotyczącego niesłusznej krytyki i reakcji na nią (Ania kontra pani Linde) i opowiadania „Złodzieje” Eriki Meyer-Gitzy oraz fragmentu powieści „Tajemniczy ogród” opisującego Mary Lennox, która jest przykładem stosowania agresji słownej i fizycznej. Cykl przewiduje zabawy: „Głuchy telefon”, „Drabina złości”, „Pozbywamy się złości”. Następne zajęcia pt. „Ja i grupa rówieśnicza. Jestem przygotowany do głębokiego przeżywania utworu literackiego. Obserwuję i wybieram wzorce osobowe, postaw oraz zachowań” przewidują scenariusze mające na celu rozmowę o nowych osobach w grupie rówieśniczej na podstawie książki „Obcy”. „Magiczna moc słowa i uśmiechu” to cykl mający na celu rozmowy o pozytywnych zachowaniach na podstawie powieści Małgorzaty Musierowiczowej „Kwiat kalafiora”, zaś „Terapeutyczne zabawy słowem, muzyką i pędzlem – odkryj swój potencjał twórczy” to zajęcia plastyczne, literackie i muzyczne, skierowane do wychowanków potencjalnie twórczych, z kolei „I ty możesz być autorem bajki terapeutycznej” zakłada stworzenie przez dzieci bajki z ilustracjami i ma na celu rozwój twórczy wychowanków.

Druga część artykułu: Biblioterapia: Przegląd wybranych materiałów biblioterapeutycznych - Warsztat pracy biblioterapeuty

Więcej o biblioterapii: Biblioterapia jako forma pracy terapeutycznej z dziećmi

Dział arteterapia: Arteterapia